سندرم زجر تنفسی یا دیسترس تنفسی نوزادان (RDS) پی‌آمد رشد ناقص ریه‌ها است و معمولاً در نوزادان نارس مشاهده می‌شود. نوزادان مبتلا به سندرم دیسترس تنفسی نمی‌توانند به خوبی نفس بکشند. در صورت به دنیا آمدن نوزاد زودتر از موعد، به دلیل کافی نبودن رشد ریه ها و عدم تولید ماده ای به نام سورفکتانت در ریه های نوزاد ممکن است نوزاد دچار مشکلات تنفسی شود در صورت زایمان زودرس عضلات تنفسی و ساختمان ریه به طور کامل تکامل پیدا نکرده و نوزاد دچار مشکل تنفسی می‌شود و علائمی مانند ناله، تنفس تند، حال عمومی نامناسب، افت دمای بدن و مسائل دیگر بروز می کند.
سورفاکتانت:
ماده ای است که از سلول های شش ترشح شده و باعث کاهش کشش سطحی در داخل شش ها و بهتر شدن تبادل هوایی می شود. نوزادان نارس و نوزادانی که مشکل تنفسی دارند نیاز به بستری و مراقبت طولانی دارند تا شرایط عمومی شان، به وضعیت مناسب و پایدار برسد.
نحوه تشخیص سندرم زجر تنفسی
پزشگ اطفال با توجه به وضع ظاهری و انجام آزمایش های بالینی می‌تواند وجود این عارضه آزار دهنده را در نوزاد تشخیص دهد. به طور معمول با انجام رادیو گرافی از قفسه سینه و عکسبرداری با اشعه ایکس می‌تواند اطلاعات زیادی از وضعیت اندام های داخلی و ریه نوزاد را مشخص کند. آزمایش تعیین اکسیژن و دی اکسید کربن موجود در خون، به سادگی میزان کم یا زیاد بودن گازهای خون و ابتلا به سندرم زجر تنفسی نوزاد را مشخص می‌کند. در نهایت با انجام الکتروکاردیوگرافی می‌توان احتمال وجود ناراحتی های قلبی و مشابه را رد کرد. به این ترتیب درستی تشخیص پزشک اطفال از بیماری تنفسی به اثبات می رسد.
علائم سندرم دسترس تنفسی
درحالی که هر کودک ممکن است علائم متفاوتی داشته باشد، برخی از شایع‌ترین نشانه‌های سندرم زجر تنفسی عبارت‌اند از:
- سیانوز و تغییر رنگ پوست نوزاد و غشاهای مخاظی( از صورتی متمایل به آبی)
- آپنه نوزادی ( وقفه تنفسی در نوزاد)
- ناله و خرخر مداوم نوزاد
- کاهش خروج ادرار
- تنفس سریع و سطحی نوزاد
- پهن شدن بینی ناشی از تنفس مشکل دار
- تنگی نفس
- خس خس سینه نوزاد موقع نفس کشیدن
- حرکت غیر عادی قفسه سینه موقع تنفس
عوامل خطر در شکل گیری سندرم دسترس تنفسی
موارد دیسترس تنفسی بیشتر در نوزادانی دیده می‌شود که پیش از هفته سی و هفتم متولد می‌شوند. هر چه رشد ریه‌ها ناقص‌تر باشد، احتمال بروز RDS پس از تولد بالاتر خواهد بود. این عارضه در نوزادان متولد شده در هفته چهلم بارداری نادر است. دیگر عامل‌های خطر افزایش دهنده ابتلا به سندرم زجر تنفسی عبارت است از:
- سابقه ابتلا خواهر یا برادر به سندرم زجر تنفسی
- ابتلا مادر به دیابت
- سزارین یا القاء زایمان قبل از کامل شدن دوره بارداری
- مشکلات بارداری که جریان خون را در بدن نوزاد کاهش می‌دهد
- بارداری چندقلویی (دوقلو یا بیشتر)
- زایمان سریع
درمان دیسترس تنفسی
هنگامی که کودکی با اختلال RDS متولد می‌شود، در صورت بروز و تشخیص سریع نوع بیماری، او را به بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان نارس یا همان NICU منتقل می‌کنند.
درمان‌های رایجی که برای این کودکان اعمال می‌شود به شرح زیر هستند:
- درمان جایگزین با سورفاکتانت
- لوله‌گذاری در رگ
- اکسیژن درمانی
درمان با سورفکتانت
این روش اگر ظرف شش ساعت نخست پس از تولد انجام شود، موثرترین درمان سندرم زجر تنفسی خواهد بود. جایگزینی سورفاکتانت شدت سندرم دیسترس تنفسی را کاهش می‌دهد. سورفکتانت گاهی به عنوان درمان پیشگیرانه به نوزادانی داده می‌شود که احتمال بروز دیسترس تنفسی در آن‌ها بسیار بالا است. سورفاکتانت در بقیه موارد روشی نجات دهنده است. دارو به صورت پودر با آب استریل مخلوط می‌شود و از راه لوله تنفسی (ET) به نوزاد داده می‌شود. سورفاکتانت معولاً در چند دوز به نوزاد داده می‌شود.
لوله‌گذاری در رگ
نوزاد از راه لوله متصل به یکی از سیاهرگ‌ها علاوه بر مایعات، مواد مغذی نیز دریافت می‌کند. برخی نوزادان مبتلا به زجر تنفسی فقط تا چند روز برای تنفس به کمک نیاز دارند، حال آن که بقیه نوزادان، معمولاً نوزادان بسیار نارس، تا چند هفته یا حتی چند ماه به کمک نیاز دارند. نوزادان نارس غالباً به دلیل مشکلات متعدد باید در بیمارستان بستری شوند، اما معولاً پس از رسیدن به موعد مقرر بارداری وضعیت مساعدی می‌یابند و مرخص می‌شوند. درهر حال مدت زمان بستری شدن نوزاد تا حد زیادی به زمان متولد شدن وی و میزان نارس بودن‌اش بستگی دارد.
درمان با دستگاه ونتیلاتور
همچنین ممکن است برای پشتیبانی مستقل از تنفس نوزاد کودک به دستگاه ونتیلاتور متصل شود. از دستگاه ونتیلاتور یک لوله تنفسی وارد مجرای هوایی نوزاد می‌شود. پس‌ازآن دستگاه به نوزاد کمک می‌کند تا تنفس راحت‌تری داشته باشد. کم تهاجمی‌ترین فرایند پشتیبانی از تنفس نوزاد به کمک دستگاه تنفس مصنوعی فشار مثبت از طریق بینی انجام می‌شود. به کمک این دستگاه و از طریق ماسک کوچک اکسیژن، تنفس نوزاد از طریق بینی کنترل می‌شود.
اکسیژن درمانی
برای این که رنگ نوزادان مبتلا به سندرم زجر تنفسی صورتی بماند، نوزاد به اکسیژن بیشتری نیاز خواهد داشت که آن را از یکی از روش‌های زیر دریافت می‌کند:
- اکسیژن مکمل(مقدار بیشتر اکسیژن)
- قرار دادن هود(کلاهک)پلاستیکی روی قفسه سینه و سر نوزاد
- با استفاده از کانولای بینی(لوله کوچکی که در بینی قرار داده می‌شود و اکسیژن را وارد بینی می‌کند.)
لوله تنفسی که داخل نای جنین قرار داده می‌شود. این روش انتوباسیون یا لوله گذاری نام دارد. استفاده از لوله تنفسی در صورتی ضرورت می‌یابد که نوزاد خودش نتواند به خوبی نفس بکشد. نوزاد از طریق لوله تنفسی به ونتیلاتور متصل می‌شود، تا تنفسش آسان‌تر شود. اگر علائم شدیدتر باشد، نوزاد به دستگاه تنفس مصنوعی متصل می‌شود تا دستگاه به تنفس‌اش کمک کند یا عمل تنفس را برای نوزاد انجام دهد. این درمان‌ها غالباً بلافاصله پس از تولد در بخش زایمان و قبل از انتقال به بخش نوزادان شروع می‌شود.
- دستگاه فشار جریان هوای مثبت دائمی(CPAP)
دستگاه مکانیکی تنفسی جریان هوای مداوم یا اکسیژن را وارد مجراهای عبور هوا می‌کند تا گذرگاه‌های هوای ظریف داخل ریه‌ها را باز نگه دارد.
عوارض جانبی مربوط به سندرم زجر تنفسی
سندرم دیسترس تنفسی نوزاد احتمال دارد در طی چند روز اول تولد نوزاد وخیم‌تر شده و کشنده باشد. علاوه بر این RDS می‌تواند منجر به عوارض طولانی مدت نیز بشود. علت این عوارض ممکن است افزایش اکسیژن رسانی و یا کمبود اکسیژن اندام‌ها باشد. این عوارض عبارتند از:
- تجمع هوا در اطراف قلب یا ریه
- ناتوانی ذهنی
- کوری
- ایجاد لخته خون
- خونریزی مغزی یا ریوی
- دیسپلازی برونکوپولمونری (نوعی اختلال تنفسی)
- کولاپس و روی هم خوابیدن ریه‌ها (پنوموتوراکس)
- عفونت خونی
- نارسایی کلیوی(در صورت RDS حاد)
با پزشک خود در مورد عوارض ناشی از RDS مشورت کنید. این عوارض با توجه به شدت اختلال در کودک کاملا متفاوت هستند. در بهترین حالت هیج گونه عوارضی در کودک شما پیش نخواهد آمد. دکتر شما همچنین می‌تواند در مورد ارتباط شما با یک گروه حمایتی یا مشاوره شما را یاری کند. این کار می‌تواند در مورد استرس ناشی از درگیری شما با یک نوزاد نارس به شما کمک کند.
پیشگیری
انجام اقدامات لازم برای اطمینان از داشتن یک حاملگی سالم می‌تواند از تولد نوزاد شما قبل از تکامل ریه‌ها جلوگیری به عمل آورد. برخی از این اقدامات عبارت‌اند از:
- در طول حاملگی خود به‌طور مرتب معاینات دوره‌ای لازم را انجام دهید.
- رژیم غذایی سالمی داشته باشید.
- از دود تنباکو، الکل و مواد مخدر دوری‌کنید.
- درصورت داشتن هرگونه بیماری، آن را درمان یا مدیریت کنید.
- از مبتلا شدن به عفونت‌ها جلوگیری به عمل‌آورید.
